schaakgenie Ivanchuk damt Fries! internationale denksporttop ontdekt Fries Dammen. Van dinsdag 15 tot en met 20 maart is de oude Friese universiteitsstad Franeker het toneel van een toernooi waarbij internationale toppers zich werpen op een nieuwe tak aan de boom van de internationale denksporten: Fries Dammen.
Internationaal schaakgrootmeester Vasyl Ivanchuk uit de Oekraïene, wereldkampioen internationaal dammen Alexander Georgiev uit Rusland en wereldkampioen checkers Michele Borghetti uit Italië komen speciaal voor dit toernooi een week naar Fryslân.
Al deze drie denksporters verdienen hun brood met dammen respectievelijk schaken volgens de bekende regels. Wat trekt hen aan in deze onbekende en regionale variant van het dammen?
Overigens zijn zij niet de enigen: in totaal 26 internationale en Friese dammers spelen het Tweede Fryslân Open van 16 tot en met 18 maart, en meer dan het dubbele aantal deelnemers wordt verwacht voor het kwalificatietoernooi en het aansluitende Eerste Officiële Wereldkampioenschap FRYSK! op 19 en 20 maart.
Fries Dammen
Het Fries Dammen is een eeuwenoude variant van de damsport, die lange tijd in de afzondering van het noordelijke platteland is beoefend. Overigens niet alleen in Fryslân: ook in Noord-Holland en Groningen werd het spel gespeeld. En door de handelscontacten van de Friese schippers in de 17de en 18de eeuw was de sport bekend in Engeland, Scandinavië en de Baltische staten.
Alleen in Fryslân overleefde de sport tot in de deze eeuw. Op de lange winteravonden werd vroeger op elke boerderij gedamd, en als de wegen begaanbaar waren, schreven kasteleins meerdaagse wedstrijden uit. Er werd dan gedamd om zilveren tabaksdozen of andere kostbaarheden: voorwaar geen kinderspel!
Tegen het einde van de 20ste eeuw leek het Friese Dammen een stille dood te sterven. Er waren nog maar enkele kleine damclubs over, in dorpen als Lollum, Aldegea/Oudega, Hartwerd en Gaastmeer.
Wat is Fries Dammen?
Fries Dammen kenmerkt zich door de bijzondere manier van slaan: niet alleen schuin naar voren en naar achteren, zoals in de meeste damvarianten, maar ook horizontaal en verticaal.
Waarom moeten de Friezen nu weer anders dammen dan anderen? De werkelijkheid is meer genuanceerd. Tegen het eind van de Middeleeuwen werd er alleen op schaakborden gedamd, met 64 velden. Op zeker moment ontstond ook het dambord, met 100 velden. Dit bord moet zijn ontstaan in het noorden van Nederland. De oudste gedateerde borden komen daar allemaal vandaan. In Fryslân is op dit grote bord altijd volgens de Friese regels gedamd, dus met slagmogelijkheden in acht richtingen.
Pas vanaf de 18de eeuw vinden we aanwijzingen voor wat nu als ‘Hollands’ of ‘internationaal’ dammen wordt aangeduid. Het dammen met alleen de schuine slag op een bord met 100 velden is dus een innovatie. Waarschijnlijk is deze variant ontstaan in Parijs, toen het Friese dammen (en dus het grote bord) daar werd geïntroduceerd. Na verschillende experimenten behield men het grote bord, maar besloot men toch vast te houden aan de ‘oude’ manier van slaan, dus alleen diagonaal. Deze nieuwe variant werd aanvankelijk alleen in de streek rond Parijs, België, Zeeland en Zuid- en Noord-Holland beoefend. Pas vanaf de 19de en 20ste eeuw is er sprake van een wereldsport. De Fransen brachten het spel naar hun koloniën in Afrika, en de Sowjets introduceerden het als verplichte leerstof op de basisscholen.
Bijzonderheden
Het bijzondere van het Friese Dammen is echter, dat de uitgebreide slagmogelijkheden een veel dynamischer spel creëren. Bovendien is in het Friese Dammen een eindstand van twee dammen tegen één dam gewonnen. Hierdoor komen remises erg weinig voor, zeker in vergelijking met het internationale dammen, waarbij zelfs drie dammen tegen één nog remise opleveren.
Vooral dat laatste baart de internationale damwereld al meer dan 100 jaar zorgen, en geregeld hebben er geïsoleerde oproepen geklonken, de Friese regels te gebruiken om tot een aantrekkelijker wedstrijdsport te komen. Door de relatieve afzondering van de beoefenaars van het Friese spel, kwamen dergelijke initiatieven nooit van de grond.
Juist deze kleine remisemarge maakt het Friese Dammen voor internationale denksporters zo aantrekkelijk. Topsport moet aantrekkelijk zijn, met een winnaar en een verliezer, verrassende wendingen en spetterend slagwerk. Dat is allemaal aanwezig in het Friese Dammen.
Fries Dammen wereldwijd
Met de moderne communicatiemiddelen is de geïsoleerde positie van het Friese dammen nu verleden tijd. Door de inspanningen van het Dambûn Frysk Spul en de Stichting WFD zijn er twee apps ontwikkeld, die het mogelijk maken de sport overal ter wereld snel te leren en te spelen. Meder hierdoor is de internationale wereldtop sterk geïnteresseerd geraakt in deze oeroude denksport van noordelijke bodem.
In Franeker spelen wereldkampioenen het enige internationale damtoernooi, waarbij remise slechts een hoge uitzondering is: topsport op z’n Fries!
Alle partijen zijn live te volgen via de webite www.frisiandraughts.com. Voor meer informatie, de apps, en algemene gegevens: www.frisiandraughts.com en www.frysk.info.
